Urlop ojcowski

Mgr Michał Preficz

Urlop ojcowski – komentarz ojca i prawnika

Narodziny dziecka i wielka zmiana, na którą ciężko się wcześniej przygotować

Narodziny dziecka to szczególny czas dla każdego rodzica. Jak wynika z mojego doświadczenia, po jego urodzeniu pojawiają się nowe wyzwania. Wymagają one maksymalnej uwagi i koncentracji rodziców razem, ale również każdego z nich osobno. Zatem głównym czynnikiem, który pomaga oswoić się z nową sytuacją i pobyć z nowo narodzonym dzieckiem, jest czas. Mama nowo narodzonego dziecka ma go bardzo dużo. Natomiast my – ojcowie, moim zdaniem, mamy go mało. Dlatego też warto znać swoje prawa i korzystać z wszystkich możliwości, które daje nam ustawodawca po narodzinach dziecka.

Urlop ojcowski jako narzędzie pomagające ojcu odnaleźć się w nowej roli ?

Zgodnie z Kodeksem pracy każdemu ojcu, który pracuje na etacie przysługuje tzw. urlop ojcowski. Ustawodawca w tym zakresie zmienił dotychczas obowiązujące przepisy dot. urlopu ojcowskiego przez wprowadzenie nowej ustawy z dnia 7 października 2022 r. o zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej podpisanej przez prezydenta 13 października 2022 r. i niektórych innych ustaw w tym nowelizacji Kodeksu Pracy, które weszły w życie 26 kwietnia 2023 r. Są to zmiany głownie w obrębie Kodeksu Pracy, które obejmują wskazanie, kto ma prawo do urlopu ojcowskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego. Warto w tym zakresie zwrócić również uwagę na prawa dotyczące rodziców adopcyjnych.

Należy podkreślić, że prawo do urlopu ojcowskiego jest wyłącznym i samodzielnym prawem przysługującym ojcu. Nie jest on w żadnym stopniu zależny od uprawnień, jakimi dysponuje matka dziecka. Nie ma w tym zakresie znaczenia, czy matka dziecka jest pracownikiem i czy posiada prawo do swoich uprawnień związanych z macierzyństwem. Nie ma on też związku z urlopem okolicznościowym przyznawanym po urodzeniu dziecka. Dlatego też nie ma możliwości, aby przenieść go na inną osobę . W przypadku niewykorzystania urlopu ojcowskiego te dni wolne, które są mu należne, przepadają. Ponadto, trzeba podkreślić, że nie jest on również zależny od tego, czy matka jest osobą ubezpieczoną lub od przyznania zasiłku macierzyńskiego. Przysługuje on również osobom niepozostającym w związku małżeńskim.

Podstawowym przepisem regulującym kwestie urlopu ojcowskiego po zmianach, jakie weszły 26 kwietnia 2023r., jest art. 182 (3)^. Kodeksu pracy, zatytułowany Urlop Ojcowski. Artykuł brzmi następująco:

„§ 1. W celu sprawowania opieki nad dzieckiem pracownik – ojciec ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze do 2 tygodni, nie dłużej jednak niż do:

1) ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia albo

2) upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14 roku życia.

§ 1¹ Urlop ojcowski może być wykorzystany jednorazowo albo nie więcej niż w 2 częściach, z których żadna nie może być krótsza niż tydzień.

§ 2. Urlop ojcowski jest udzielany na wniosek w postaci papierowej lub elektronicznej składany przez pracownika – ojca w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Do wniosku dołącza się dokumenty określone w przepisach wydanych na podstawie art. 1868a rozporządzenie w sprawie wniosków o udzielenie urlopów: macierzyńskiego, na warunkach urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego i ojcowskiego lub rezygnacji z urlopów. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika.

§ 3. Do urlopu ojcowskiego stosuje się odpowiednio przepisy art. 45 orzeczenia sądu pracy w razie bezprawnego wypowiedzenia umowy o pracę § 3, art. 47 wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy pracownika przywróconego do pracy , art. 57 wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy pracownika przywróconego do pracy po bezprawnym rozwiązaniu umowy § 2, art. 163 plan urlopów § 3, art. 165 przesunięcie terminu urlopu z przyczyn leżących po stronie pracownika pkt 4, art. 166 udzielenie niewykorzystanej części urlopu wypoczynkowego pkt 4, art. 181 wykorzystanie urlopu macierzyńskiego w razie urodzenia dziecka wymagającego opieki szpitalnej i art. 183 1 zasady udzielania urlopu macierzyńskiego i urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego ¹

Z paragrafu pierwszego poniższego przepisu wprost wynika, że ojcu należne jest prawo do wykorzystania urlopu ojcowskiego w wymiarze nie dłuższym niż 14 dni . Należy wykorzystać go do ukończenia przez dziecko 12 roku życia lub do upływu roku od dnia, kiedy ukonstytuowało orzeczenie sądu o przysposobieniu dziecka i do ukończenia przez to dziecko 14 roku życia. Takie brzmienie tego paragrafu obowiązuje jednak od 26 kwietnia 2023r.

Zmiana, jaka wystąpiła w tych przepisach, związana jest z implementowaniem przez Polskę Dyrektywy Unijnej Work-Life Balance (219\1958). Aby wprowadzić ją w życie, prezydent Andrzej Duda podpisał 13 października 2022 r. ustawę z dnia 7 października 2022 r. o zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz.U. z 2022 r. poz. 2140). Następstwem nowelizacji tej ustawy i wprowadzenia dyrektywy unijnej jest również nowelizacja Kodeksu pracy, która weszła 26 kwietnia 2023r. jednocześnie zmieniając brzmienie tego artykułu na obecnie obowiązujący.

Nowe możliwości dla ojców adopcyjnych i umożliwienie im budowania głębszej relacji z dzieckiem

Konsekwencją tej zmiany jest zniesienie górnej granicy dotyczącej możliwości wykorzystania urlopu ojcowskiego w przypadku przysposobienia dziecka. Do tej pory można było z niego skorzystać do ukończenia 7 lub 10 lat w zależności od sytuacji, a obecnie ojciec adopcyjny ma prawo do takiego urlopu nawet do ukończenia 14 roku życia przysposobionego dziecka. Taki zabieg spowodował, że górna granica będzie identyczna dla wszystkich przysposobionych dzieci. Wedle punktu 2 niniejszego przepisu ojciec dziecka przysposobionego ma zatem rok od dnia uprawomocnienia się postanowienia o przysposobieniu na wykorzystanie takiego urlopu ojcowskiego. Ciekawie również sam ustawodawca uzasadnia zmiany, które weszły wraz z nowelizacjami z 1 lutego 2023:

„W 2020 r. nastąpiło znaczne zmniejszenie liczby przysposobionych dzieci (w 2020 r. przysposobiono 2 198 dzieci, wobec 2 715 w roku 2019). Tak jak w poprzednich latach, najmniej przysposobiono dzieci w wieku powyżej 10 lat, było ich tylko 516. Urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlop rodzicielski oraz urlop ojcowski przy odpowiednio zmienionych (podniesionych) warunkach związanych z kryterium wieku dziecka mogą pośrednio wpłynąć na podejmowanie decyzji o przyjęciu do wspólnoty domowej starszych dzieci, a w szerszej perspektywie sprzyjać ich właściwemu rozwojowi”².

Ustawodawca jako główny powód nowelizacji przepisów dotyczących dzieci przysposobionych, w tym zwiększenia górnej granicy do 14 lat podaje to, że w ostatnich latach nastąpiło zmniejszenie liczby przysposobień dzieci w wieku powyżej 10 lat. Poprzez tą nowelizacje ustawodawca przesuwa górną granicę dotyczącą możliwości skorzystania z urlopu, która wynosiła odpowiednio 7 i 10 lat. Chce tym samym dać szanse na przysposobienie nie tylko młodszym dzieciom , ale również starszym. Ma to według niego również wpływać na właściwy ich rozwój. Te wszystkie zmiany w wyżej wymienionym punkcie mają zachęcić do przysposobienia dzieci, również tych starszych, poprzez możliwość skorzystania z urlopu ojcowskiego.

Formalności związane ze złożeniem wniosku i wykorzystaniem urlopu ojcowskiego

Z kolei z § 1¹ niniejszego przepisu wynika, że taki urlop możemy podzielić sobie na dwie części, z których każda wynosi tydzień. Natomiast kolejny paragraf wskazuje nam, iż wniosek o urlop ojcowski należy złożyć minimum 7 dni przed jego rozpoczęciem. Istnieje możliwość jego złożenia zarówno wersji elektronicznej, jak i papierowej. Powyższy wniosek powinien zawierać następujące dane:

• Miejscowość i datę założenia wniosku;
• Imię i nazwisko pracownika;
• Dane pracodawcy;
• Prośbę o udzielenie urlopu;
• Imię i nazwisko dziecka;
• Datę urodzenia dziecka;
• Wymiar urlopu;
• Datę początkową i końcową urlopu;
• Podpis pracownika;

Ponadto, należy pamiętać również o dołączeniu odpisu skróconego aktu urodzenia dziecka. W przypadku złożenia takiego wniosku 7 dni przed jego rozpoczęciem pracodawca nie może odmówić udzielenia takiego urlopu w terminie i wymiarze wskazanym przez pracownika. Jedynym przypadkiem, kiedy pracodawca nie może takiego wniosku przyjąć, jest sytuacja, w której ojciec nie spełnia przesłanek ustalonych ustawowo do nabycia tego uprawnienia. Ojcu nie przysługuje ojcowski, jeśli został pozbawiony władzy rodzicielskiej nad dzieckiem lub w świetle prawa go nie wychowuje. Wynagrodzenie za okres urlopu ojcowskiego przysługuje w pełnym, 100% wymiarze. Zasiłek ten jest w całości wypłacany w ramach ubezpieczenia, tj. finansowany przez ZUS.

Kilka słów na temat ochrony zatrudnienia związanej z urlopem ojcowskim

Należy również wspomnieć, że ojcu wracającemu z urlopu ojcowskiego do pracy przysługuje również ochrona zatrudnienia wynikająca z art. 177 Kodeksu Pracy. Ojciec powracający ma więc takie same uprawnienia, jak kobieta w ciąży i matka przebywająca na urlopie macierzyńskim. W związku z czym podlega on szczególnej ochronie, która ma na celu zabezpieczenie ciągłości stosunku pracy i bezproblemowego powrotu na wcześniej zajmowane stanowisko. Jeżeli nie jest możliwe przywrócenie na stanowisko, które zajmował przed urlopem, należy go umieścić równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu na warunkach nie mniej korzystnych od tych, które obowiązywałyby, gdyby pracownik nie korzystał z urlopu. Na 7 dni przed rozpoczęciem urlopu ojcowskiego (wtedy też składa się o niego wniosek) zaczyna obowiązywać ochrona zatrudnienia, która trwa do jego zakończenia, co oznacza, że pracodawca nie może:

• prowadzić przygotowań do wypowiedzenia lub rozwiązania bez wypowiedzenia stosunku pracy z tym pracownikiem,
• wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z tym pracownikiem.

Dodatkowo należy wspomnieć, że wypowiedzenie lub rozwiązanie stosunku pracy w tym okresie jest możliwe tylko i wyłącznie w przypadku, kiedy takie rozwiązanie musiałoby nastąpić z winy pracownika, mówimy o przewinieniu pracowniczym- zwolnienie dyscyplinarne. W takim przypadku niezbędna jest jednak zgoda zakładowej organizacji związkowej. Powyższa ochrona przed zwolnieniem zaczyna obowiązywać na 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu ojcowskiego.

Wyjątki od ochrony zatrudnienia. Co w sytuacji wygaśnięcia stosunku pracy w czasie urlopu ojcowskiego?

W tym momencie należy również zwrócić uwagę na sytuację związaną z wygaśnięciem umowy o pracę w trakcie urlopu ojcowskiego. W takich przypadkach urlop ulega skróceniu do ostatniego dnia trwania stosunku pracy. Wyjątkiem wobec ochrony zatrudnienia jest również sytuacja ogłoszenia upadłości lub likwidacji przedsiębiorstwa. W takim przypadku ma zastosowanie art. 177§ 4 k.p.:

(…)Pracodawca jest obowiązany uzgodnić z reprezentującą pracownicę zakładową organizacją związkową termin rozwiązania umowy o pracę. W razie niemożności zapewnienia w tym okresie innego zatrudnienia, pracownicy przysługują świadczenia określone w odrębnych przepisach. Okres pobierania tych świadczeń wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Urlop ojcowski z perspektywy wielodzietnego ojca – dlaczego warto? Co może wnieść urlop ojcowski w życie na kolejnych etapach rodzicielstwa?

Urlop ojcowski jest bardzo dobrą opcją dla taty. Sam mam trójkę dzieci i wiem, że czas, który spędzamy z dzieckiem tuż po urodzeniu, jest bezcenny. Należy pamiętać, że dzieci bardzo szybko dorastają i pewne chwile się nigdy nie powtórzą. Moim zdaniem urlop ojcowski może wiele ułatwić.

Po narodzinach pierwszego dziecka czułem chaos związany z ilością zmian. Do tego dziecko najchętniej przebywało przy piersi żony i wtedy się uspokajało. Było to dla mnie trudne doświadczenie, gdyż na moich rękach noworodek płakał. Z czasem nauczyłem się zabawiać maluszka i oswoiłem się z nową sytuacją. Spędzałem dużo czasu z noworodkiem na spacerach. Ponadto, jako mężczyzna bardzo dużo pracowałem, chcąc zapewnić jak najlepszy byt rodzinie i dość późno wracałem do domu. Dlatego też bez tego urlopu byłoby mi ciężko spędzać z dzieckiem więcej czasu.

Drugi raz zostałem ojcem rok później. Ta sytuacja nie była już tak trudna, jak miało to miejsce przy pierwszym dziecku i nie tak nowa. Jednak wymagało ono również dużo uwagi. Ten okres urlopu był dla mnie znaczący. W tym okresie zobaczyłem pierwszy uśmiech noworodka, mogłem śledzić, jak dzień po dniu zmienia się, więcej je i nabiera sił, próbuje wykonywać pierwsze ruchy rączką czy nóżkami. Niewątpliwie był to czas również odpoczynku dla mojej żony, gdy mogłem ją wyręczyć w czynnościach związanych z opieką nad takim maluszkiem. Ponadto, dzięki urlopowi ojcowskiemu miałem również więcej czasu na poczytanie książeczki czy zabawę lalkami z najstarszą córką.

Przy trzecim dziecku ten czas, który z nim spędziłem też był cenny. Wspominam ten okres jako okres pełen uśmiechu naszego syna, poznawania otaczającego go świata poprzez przyglądanie się różnym przedmiotom, krajobrazowi i swoim dwóm starszym siostrom. Bacznie obserwował, co one robiły, próbował w swojej niemowlęcej mowie coś nawet skomentować. Był takim małym odkrywcą, szukającym przygód w nowym nieznanym dla niego świecie. Każdego dnia małymi kroczkami robił postępy – zmieniał się jego wygląd zewnętrzny i co raz więcej próbował nowych rzeczy. Obserwowałem , jak ten mały wielki człowiek reaguje na muzykę w karuzeli, jak jest niezadowolony, gdy trzeba mu przebrać pieluchę oraz jak się uśmiecha, gdy się do niego mówi. Widziałem jego wdzięczność, gdy się go przebierze i pogodny wyraz twarzy.

To są właśnie takie momenty, które łatwo przegapić i chwile, do których powrotu nie będzie. Warto zatem dać sobie szansę, jaką daje nam urlop ojcowski, aby ich nie przegapić.

Podsumowanie stanu prawnego dotyczącego urlopu ojcowskiego w Polsce oraz proponowane rozwiązania wspierające ojców

Myślę, że w zakresie urlopu ojcowskiego istotny jest również brak zbędnych formalności – że forma wniosku o ten urlop jest bardzo uproszczona i poza podstawowymi danymi wymaga się jeszcze jedynie skróconego aktu urodzenia, a nie wymaga się od nas ojców sterty różnych innych dokumentów, lecz tylko niezbędne minimum. Z Punktu widzenia ojca uważam, że dobra jest też możliwość rozłożenia tego urlopu na dwie części, co wynika z art.182³§ 1¹ Jest to o tyle istotne, że pracując na etacie, często w pracy możemy mieć tygodnie lub miesiące, podczas których nie możemy sobie pozwolić sobie na dwa tygodnie wolnego pod rząd. Natomiast rozłożenie urlopu ojcowskiego na dwie części sprawia, że możemy sobie tydzień wziąć od razu, a kolejny zostawić, np. na nowy miesiąc.

Zwróćmy również uwagę na to, że dla ojców dzieci przysposobionych równie ważną zmianą było zniesienie w zakresie możliwości wykorzystania urlopu ojcowskiego górnych granic wiekowych 7 i 10 lat i ustalenie jej na 14 lat . Zwłaszcza w przypadku dzieci starszych, które chcemy przysposobić, czas jest bardzo ważnym czynnikiem, a odpowiednie poznanie ich może dobrze wpłynąć na ich rozwój. Z kolei taki urlop jest bardzo istotny również w sytuacji adopcji dla dziecka i ojca. Pomaga im w nawiązaniu więzi oraz tworzeniu relacji, która w przyszłości będzie kontynuowana.

Moim zdaniem najważniejszy odnośnie urlopu ojcowskiego jest jednak art. 177 Kodeksu pracy. Artykuł ten gwarantuje nam ojcom taką samą ochronę, jak kobietom w ciąży i kobietom na zasiłku macierzyńskim. Mówimy zatem o sytuacji, w której ojciec dziecka podlega szczególnej ochronie. Ma ona na celu zabezpieczenie ciągłości stosunku jego pracy i bezproblemowego powrotu na wcześniej zajmowane przez niego stanowisko przy zachowaniu przez niego pensji, jaką otrzymywał przed pójściem na urlop ojcowski. Taka ochrona zaczyna obowiązywać już po złożeniu wniosku, a dokładnie na 7 dni przed rozpoczęciem urlopu. Bardzo ważna, zwłaszcza w dzisiejszych czasach, jest stałość zatrudnienia i pewność, że po powrocie nadal będziemy mieć zatrudnienie. Jednak ta zasada nie obowiązuje we wszystkich przypadkach, nie dotyczy np. sytuacji związanej ze zwolnieniem dyscyplinarnym., a także w sytuacji ogłoszenia upadłości przedsiębiorstwa lub jego likwidacji lub gdy organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy urlop ojcowski nie pomoże w utrzymaniu pracy. O ile to nie budzi żadnych kontrowersji, to bardziej niebezpieczne dla ojca jest jednak to, że ta ochrona nie obowiązuje wcześniej niż te 7 dni przed korzystaniem z urlopu, np. jeśli ojciec złoży wniosek z większym wyprzedzeniem niż okres ustawowy.

Istnieje więc taka możliwość, że ojciec który wnioskuje o przyznanie urlopu ojcowskiego może zostać zwolniony przez swojego pracodawcę. Dzieje się tak, ponieważ że ochrona przed zwolnieniem obowiązuje dopiero na 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z uprawnienia, a nie od momentu złożenia wniosku o jego udzielenie, jeśli wniosek ten został złożony wcześniej. W takiej sytuacji powinniśmy odwołać się do sądu w celu orzeczenia zasadności i zgodności z prawem otrzymanego wypowiedzenia. Jego przyczyną nie może być na pewno sam zamiar skorzystania z urlopu ojcowskiego. Jest to bardzo duże zagrożenie dla stałości zatrudnienia, dla nas ojców i moim zdaniem jest to niepokojące.

Dlatego też, aby zagwarantować spokój ojcom, należałoby takie rozwiązanie zmienić tak, aby każdy ojciec był objęty ochroną swojego miejsca pracy już od momentu złożenia wniosku, bez względu na to, kiedy go złożył, a rozwiązanie jego umowy o pracę byłoby niemożliwe w takiej sytuacji. Postuluję więc o to, aby ojcowie byli objęci całkowitą ochroną przez okres od złożenia wniosku po sam urlop i najlepiej miesiąc po nim. W przypadku zaś zwolnienia z tytułu likwidacji lub ogłoszenia upadłości firmy postulowałbym, aby każdy ojciec otrzymał 3 miesięczną odprawę po rozwiązaniu jego umowy o pracę, co ułatwiłoby mu przystosowanie się do sytuacji, w której musi utrzymać rodzinę i poszukać nowej pracy. Zmniejszyłbym też okres oczekiwania na świadectwo pracy w takiej sytuacji do tygodnia.

1 Ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1510)

2 Ustawa z dnia 7 października 2022 r. o zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r. poz. 2140)