Mgr Michał Preficz
Urlop rodzicielski. Komentarz ojca i prawnika
Zmiany dotyczące urlopu rodzicielskiego.
Urlop rodzicielski to kolejny rodzaj urlopu, który przysługuje ojcu oraz matce dziecka. Dnia 26 kwietnia 2023 r. zostały w zakresie tego urlopu wprowadzone zmiany. Zaproponowała je Unia Europejska, aby ojcowie mogli spędzać więcej czasu z dziećmi. Wymiar urlopu rodzicielskiego, zarezerwowanego dla rodzica niewykorzystującego tej głównej części urlopu rodzicielskiego, wynosi 9 tygodni.
Dlaczego te zmiany są potrzebne?
Wedle statystyk ojcowie w większości oddawali swoją część urlopu rodzicielskiego matkom. Założenie, na podstawie którego powstały te przepisy, było takie, że chciano zapewnić obydwu opiekunom prawnym co najmniej dwa miesiące urlopu rodzicielskiego, w którym żaden z nich nie byłby od siebie zależny . To, że ojciec może skorzystać z urlopu rodzicielskiego, ze swojej osobistej jego części, może zwiększyć szanse powrotu do pracy kobiecie, która przebywała na urlopie macierzyńskim i rodzicielskim.
Na czym polegają zmiany?
Jednak podstawą rozważań na temat tego urlopu jest art. 182 1 a Kodeksu Pracy odnoszący się do tego właśnie urlopu, który brzmi:
„ § 1. Pracownicy – rodzice dziecka mają prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad dzieckiem w wymiarze do:
1) 41 tygodni – w przypadku, o którym mowa w art. 180 urlop macierzyński § 1 pkt 1;
2) 43 tygodni – w przypadkach, o których mowa w art. 180 urlop macierzyński § 1 pkt 2–5.
§ 2. Pracownicy – rodzice dziecka posiadającego zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”, mają prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad tym dzieckiem w wymiarze do:
1) 65 tygodni – w przypadku, o którym mowa w art. 180 urlop macierzyński § 1 pkt 1;
2) 67 tygodni – w przypadkach, o których mowa w art. 180 urlop macierzyński § 1 pkt 2–5.
§ 3. Urlop rodzicielski w wymiarze, o którym mowa w § 1 i 2, przysługuje łącznie obojgu pracownikom – rodzicom dziecka.
§ 4. Każdemu z pracowników – rodziców dziecka przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z wymiaru urlopu określonego w § 1 i 2. Prawa tego nie można przenieść na drugiego z pracowników – rodziców dziecka.
§ 5. Skorzystanie z urlopu rodzicielskiego w wymiarze co najmniej 9 tygodni oznacza wykorzystanie przez pracownika – rodzica dziecka urlopu, o którym mowa w § 4
§ 6. Z urlopu rodzicielskiego mogą jednocześnie korzystać oboje pracownicy – rodzice dziecka. W takim przypadku łączny wymiar urlopu rodzicielskiego nie może przekraczać wymiaru, o którym mowa w § 1 albo 2.
§ 7. W okresie pobierania przez jednego z rodziców dziecka zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego drugi rodzic może korzystać z urlopu rodzicielskiego. W takim przypadku łączny wymiar urlopu rodzicielskiego i okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego nie może przekraczać wymiaru, o którym mowa w § 1 albo 2.”
Wedle §1 pracownik ma prawo do zajęcia się własnymi dziećmi w wymiarze do 41 tygodni, gdy urodzi nam się jedno dziecko, a w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie wymiar tego urlopu wynosi 43 tygodnie. Urlop rodzicielski został więc wydłużony, a 9 tygodni stanowi odrębną nieprzenoszalną część dla tego z rodziców, który nie wykorzystuje głównej części urlopu rodzicielskiego. Może więc być tak, że ojciec weźmie 32 tygodni i wtedy te 9 należnych jest matce lub analogicznie to matka dziecka przejmie główny urlop rodzicielski, wówczas do dyspozycji ojca pozostaje te 9. Dlatego mówimy, że każdemu z nich w zależności od sytuacji jest należna ta nieprzenoszalna na drugiego rodzica część. Ponadto, z urlopu rodzicielskiego będą mogli jednocześnie korzystać oboje pracownicy-rodzice dziecka.
Urlop ten może być udzielony w całości lub można go podzielić na 5 części, o czym wspomina art. 182 1 c Kodeksu pracy: „Urlop rodzicielski jest udzielany jednorazowo albo nie więcej niż w 5 częściach nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia”. Wspomina także, że należy go wykorzystać do zakończenia roku kalendarzowego, gdy dziecko ukończy 6 lat.
Dodatkowo, kolejny artykuł wspomina nam, w jakiej formie powinno się taki wniosek złożyć. Zgodnie z art. 182 1d . § 1. Urlop rodzicielski jest udzielany na wniosek w postaci papierowej lub elektronicznej składany przez pracownika – rodzica dziecka w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Do wniosku dołącza się dokumenty określone w przepisach wydanych na podstawie art. 186 8a. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika”. Ojciec składa wniosek w formie tradycyjnej lub papierowej na 21 przed rozpoczęciem urlopu. Pracodawca nie może odmówić przyjęcia takiego wniosku, o ile został on złożony w terminie. W przypadku jeśli jednak ojciec nie złożył w terminie niniejszego wniosku, może się on spotkać z decyzją odmowną pracodawcy . Ojciec, chcący skorzystać z urlopu rodzicielskiego, składa więc w terminie odpowiedni wniosek wraz z załącznikami do których należą:
- oświadczenie pracownika, od kiedy ma zamiar przejść na urlop rodzicielski dla taty,
- kopię skróconego odpisu aktu urodzenia dziecka .
Zatem nie ma tak wiele tych dodatkowych dokumentów oprócz wniosków, o które należy zadbać, aby taki wniosek został złożony prawidłowo. Warto również wspomnieć o innych ważnych w tym kontekście artykułach: „§ 2. Liczbę części urlopu ustala się w oparciu o liczbę złożonych wniosków o udzielenie urlopu. W liczbie wykorzystanych części urlopu uwzględnia się także liczbę wniosków o zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego albo jego części, złożonych przez ubezpieczoną – matkę dziecka lub ubezpieczonego – ojca dziecka.
§ 3. Pracownik może zrezygnować z korzystania z urlopu rodzicielskiego w każdym czasie za zgodą pracodawcy i powrócić do pracy.”
Powyższe paragrafy wskazują, że można ten urlop podzielić na części i przy kolejnym wniosku zaznaczyć, jaki okres urlopu został wykorzystany. W każdej chwili ojciec z własnej woli ma prawo do rezygnacji z urlopu rodzicielskiego i powrotu do pracy.
Oczywiście nie przysługuje on ojcom, którzy nie posiadają władzy rodzicielskiej ani nie interesują się w ogóle własnymi dziećmi. W innych przypadkach jest on należny ojcu, który chce go wziąć.
Czy można wrócić wcześniej z urlopu rodzicielskiego do pracy i jak to zrobić?
Wniosek o przywrócenie do pracy, analogicznie, jak w przypadku złożenia wniosku o urlop rodzicielski, należy złożyć 21 dni przed planowanym powrotem do pracy, o czym mówi art. art. 182 1e §2.Wniosek o przywrócenie do pracy może być złożony w formie papierowej lub elektronicznej. Pracodawca zasadniczo zwykle uwzględnia taki wniosek, chyba że nie jest to możliwe ze względu na rodzaj wykonywanej pracy lub na organizacje pracy, jaka panuje w danym zakładzie pracy. O decyzji odmownej powinien powiadomić pracownika w ciągu 7 dni w wersji papierowej lub elektronicznej zawierający przyczynę takiej ewentualnej decyzji negatywnej.
Wynagrodzenie podczas urlopu rodzicielskiego.
Za okres urlopu rodzicielskiego ojcu należne jest 70% podstawy wymiaru zasiłku, jest tak w przypadku tego 9-tygodniowego wymiaru urlopu rodzicielskiego. W przypadku niewykorzystania niniejszego urlopu przez obojga rodziców, taki urlop po prostu przepada.
Zalety urlopu rodzicielskiego dla ojca.
Przede wszystkim dyrektywa ta bardzo sprzyja ojcom i zaletą jest sam fakt, że taki urlop powstał. Jako wielodzietny ojciec uważam, że najważniejszą kwestią jest to, że urlop ten przysługuje w wymiarze co najmniej 9 tygodni każdemu z rodziców w zależności, jak się podzielą.
Jest to bardzo ważne, że ojciec nie musi już oddawać i zrzekać się na rzecz matki urlopu rodzicielskiego, lecz posiada uprawnienie do swojej nieprzenoszalnej części. Taka perspektywa, dla nas ciężko pracujących, jest ważna, gdyż nie jesteśmy uzależnionymi od tego, w jaki sposób swoim urlopem rodzicielskim rozporządza matka dziecka. Natomiast możemy sami zaplanować sobie czas z synem lub córką.
Ułatwieniem dla mnie jako ojca, które mnie zachęca wzięcia urlopu, jest fakt, że mogę sobie go podzielić, aż na 5 części . Ponadto, ostatecznie taki urlop mamy możliwość wykorzystać aż do końca roku kalendarzowego, w którym nasze dziecko ukończy 6 rok życia. Możliwość podzielenia takiego urlopu na części jest ważna w kontekście tego, że my ojcowie w swojej codziennej pracy zawodowej mamy wiele ważnych zadań do wykonania i często napięty grafik. Dlatego też bardziej prawdopodobne jest udzielenie takiego urlopu, np. w wymiarze 2 tygodni niż za jednym razem. Trzeba wziąć pod uwagę fakt, że oczywiście możemy taki urlop wymusić, ale niewątpliwie wpłynęłoby to negatywnie na naszą dalszą pracę zawodową.
Na podstawie mojego doświadczenia mogę stwierdzić, że innym dobrym rozwiązaniem jest uproszczona forma wniosku i niewielka ilość dokumentów towarzyszących. Jest to o tyle ważne, że gdyby był on jakoś bardzo skomplikowany, mogłoby to wpłynąć na skorzystanie z takiego urlopu.
Jak już to podkreślałem, nie jest niezbędna formalna zgoda na taki urlop pracodawcy i nie może on w żaden sposób go nam zablokować. Jedynie w przypadku przegapienia terminu takiego urlopu nie dostaniemy. Jest to niewątpliwie duży pozytyw dla ojców, że nie można zablokować takiego urlopu, gdyż z góry wiem, że go otrzymam i będzie to z korzyścią dla mojej rodziny.
Kolejnym dobrym rozwiązaniem i bardzo ważnym dla mnie osobiście jako ojca jest ochrona mojego stosunku pracy podczas mojej obecności na urlopie rodzicielskim , o którym mówi nam art. Art.177. Zgodnie z nim ojcu będącemu na urlopie rodzicielskim przysługuje zatem ochrona jego miejsca pracy i stanowiska oraz płacy na takim poziomie, jaki przysługuje kobietom będącym w ciąży czy przebywającym na urlopie macierzyńskim. Po powrocie taki pracownik powinien zostać przywrócony na swoje stanowisko przy zachowaniu pensji, jaką otrzymywał wcześniej.
Jednak analogicznie, jak w przypadku urlopu ojcowskiego, umowa może zostać rozwiązana w następujących przypadkach: kiedy pracodawca u którego pracujemy ogłosi upadłość lub likwidację firmy (jednak musi ona dotyczyć całego zakładu, a nie np. jednego oddziału czy też filii), w sytuacji zwolnienia dyscyplinarnego.
Mamy więc tu do czynienia jednak z niepełną ochroną naszych interesów jako ojców i moim zdaniem przepisy pod tym względem należałoby tak zmodyfikować, aby ojciec miał taką ochronę zapewnioną, np. poprzez trzymiesięczną odprawę.
Ostatnią rzeczą w kontekście urlopu rodzicielskiego jest fakt, iż ojcu jest należne 70% podstawy urlopu macierzyńskiego . Z punktu widzenia ojca uważam że dużo bardziej sprawiedliwie byłoby gdyby zarówno ojciec jak i matka otrzymywali 81,5% procent podstawy. Jako ojciec czuje trochę niedosyt, że jednak mam wypłacane mniej niż kobieta, a mówimy często przecież ,że to kobiety mniej zarabiają. Moim zdaniem należy zrównać do matki do tych 81,5% procent podstawy. Ponadto, wynagrodzenie za czas tego urlopu na poziomie 70% znacznie wpływa na budżet rodzinny, gdyż statystyki pokazują, że mężczyźni zarabiają więcej. Zatem pensja męża, ojca rodziny, jest kluczowa dla domowego budżetu. Niska wysokość zasiłku za okres 9-tygodniowego urlopu może sprawić, że ojcowie nie będą mogli z niego skorzystać, pomimo chęci spędzenia czasu z dzieckiem, rodziną.
W podsumowaniu moich rozważań, jako wielodzietny ojciec, chciałbym zauważyć, że niewątpliwie wprowadzenie tego urlopu było dobrym pomysłem. Jest tu wiele korzystnych rozwiązań, ale moim zdaniem można go jeszcze ulepszyć i wprowadzić więcej rozwiązań sprzyjających młodym ojcom.
Moje pierwsze doświadczenia z urlopu rodzicielskiego (po zmianach z 2023 r.) po narodzinach trzeciego dziecka.
Z urlopu rodzicielskiego korzystałem po raz pierwszy dopiero po narodzeniu trzeciego dziecka ze względu na zmianę przepisów, która mi to umożliwiła. Wcześniej nie było takiej opcji, gdyż przy poprzedniej dwójce moich dzieci ten 9-tygodniowy urlop rodzicielski jeszcze nie obowiązywał.
Chciałbym porównać obydwie sytuacje i ich wpływ na moje postrzeganie ojcostwa. Pomimo wykorzystania przy moich dwóch córkach urlopu ojcowskiego, czułem spory niedosyt. Dwa tygodnie to jednak niewiele i szybko te dni mijają, a spędzony z rodziną czas jest cenny. Po zakończeniu urlopu ojcowskiego, po narodzinach pierwszego dziecka, miałem refleksję, że może dobrze dla całej rodziny byłoby, gdyby oprócz urlopu ojcowskiego powstała jeszcze inna forma urlopu. Chciałem mieć możliwość spędzenia więcej chwil z bliskimi w tym niezwykłym okresie, jaki następuje po narodzinach dziecka. Ucieszyłem się więc, gdy dowiedziałem się o wprowadzeniu urlopu rodzicielskiego dla ojca. Z mojej perspektywy miłą niespodzianką jest też wymiar tego urlopu, a więc 9 tygodni. Doceniam też możliwość podzielenia tego urlopu na kilka części.
Wcześniej przed wprowadzeniem tych 9 tygodni czułem się mniej doceniony i moja rola, jako rodzica, była prawie niezauważalna przez społeczeństwo. Żona miała roczny urlop i mogła spędzać z dzieckiem bardzo dużo czasu, a ja nie miałem takiej możliwości. Ponadto, chciałem jej pomóc i odciążyć ją w obowiązkach rodzicielskich, ale nie mogłem tego zrobić, gdyż w domu byłem dopiero wieczorem. Zostawały nam jedynie chwile po pracy, a było ich niewiele i weekendy, ale nadal to za mało, aby moim zdaniem zbudować bliższą relację z dzieckiem i cieszyć się ojcostwem.
Dzięki wprowadzonemu w tym roku urlopowi rodzicielskiemu mogłem obserwować, jak mój synek szybko rozwija. Najpierw pojawił się pierwszy uśmiech, później była wdzięczność za przebieranie pieluszek. Zaczęło się małe gaworzenie i coraz większa aktywność zarówno nóżek, jak i rączek. Z każdym dniem jego rozwój jest coraz szybszy i bardziej intensywny. W ciągu krótkiego czasu można zaobserwować wiele chwil, kamieni milowych, w rozwoju dziecka. Z dnia na dzień staje się małym odkrywcą i bacznym obserwatorem otaczającego go świata. Na razie wykorzystałem tylko część z przysługującemu mi urlopu. Czy było warto? Oczywiście, bez tego urlopu wielu naprawdę pięknych momentów bym nie przeżył i raczej nie mógłbym się cieszyć dorastaniem mojego malucha. Mam nadzieję, że dzięki temu właśnie urlopowi przeżyje wspaniałe dni z moim małym podróżnikiem i będę mógł oderwać się od monotonii codzienności. Mam nadzieję, że coraz więcej ojców będzie korzystać z tego urlopu i cieszyć się wyjątkowymi chwilami z dziećmi.
