Elastyczność to nie tylko cecha charakteru pożądana przez pracodawców. W drugą stronę bowiem jest podobnie – pracownicy również wymagają tej elastyczności w związku z wykonywaną pracą. W pewnym momencie społeczeństwo zreflektowało się, że praca to nie wszystko i potrzebny jest również czas na życie rodzinne, odpoczynek oraz rozwijanie pasji, czyli na tak zwane work-life balance. Szczególnie, mając na uwadze relacje rodzinne należy pamiętać, iż ich zaniedbywanie prowadzi do daleko idących, negatywnych konsekwencji. Obok pracoholizmu czy przeciwstawionego mu wypaleniu zawodowemu, pracownicy mogą borykać się z obniżoną satysfakcją z życia i pracy, zwiększonym poziomem stresu, nerwowością, co w konsekwencji może doprowadzić do poważnych zakłóceń w życiu rodzinnym[1].
Szczęśliwie, elastyczne formy pracy powoli stają się normą obowiązującą na rynku krajowym. Dzieje się tak nie tylko ze względu na dużą konkurencję i walkę pracodawców o jak najlepszych pracowników, lecz również ze względu na poprawę wydajności pracowników oraz ich ogólnego samopoczucia. W wyniku badań przeprowadzonych przez International Workplace Group na 15 000 pracowników, dowiedziono, że aż 80% z nich mając dwie oferty pracy zakładające niemalże te same warunki, wybrałoby tą z pracą elastyczną[2].
Elastyczny czas pracy
Nowelizacja Kodeksu Pracy z 23 sierpnia 2013 roku wprowadziła tzw. elastyczny czas pracy. Jest to możliwość indywidualnej organizacji czasu wykonywania pracy, w sposób odbiegający od standardowych norm określonych przepisami prawa oraz zwyczajem. Co ciekawe, elastyczny czas pracy nie musi dotyczyć wszystkich pracowników firmy – może być to porozumienie nawiązane pomiędzy konkretnym pracownikiem i pracodawcą. Pracodawca w tym trybie może zatrudniać pracowników na czas dłuższy niż 8 godzin na dobę oraz powyżej 40 godzin w pięciodniowym tygodniu pracy. Co więcej Kodeks stanowi, iż w zwyczajnej sytuacji do rozliczenia czasu pracy powinno dojść w nieprzekraczalnym 4 miesiące okresie.
Są branże, które z uwagi na swoją specyficzną organizacje pracy lub z przyczyn technicznych wymagają dłuższego okresu rozliczeniowego niż 4 miesięcy. Do takiego wydłużenia może dojść pod warunkiem wprowadzenia zapisu o stosowaniu rocznego okresu rozliczeniowego do układu zbiorowego pracy, zawarcia porozumienia z zakładową organizacją związkową lub zawarcia porozumienia z przedstawicielami pracowników wyłonionymi w sposób zwyczajowo przyjęty w danym zakładzie pracy. Przedłużenie może sięgnąć maksymalnie okresu 12 miesięcy[3].
Należy pamiętać, że elastyczny czas pracy nie pozbawił pracownika prawa do nieprzerwanego 11-godzinnego odpoczynku w ciągu doby oraz do 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku w okresie tygodnia.
- Ruchomy czas pracy
Ruchomy czas pracy można zaimplementować na dwa sposoby. Pierwszy sposób związany jest z manipulowaniem wymiarem czasu pracy, tj. jego wydłużaniem lub skracaniem, tak aby był jak najlepiej dopasowany do potrzeb pracownika oraz pracodawcy. Pozwala on na ustalenie „rozkładu” pracy, jednocześnie przewidując różne godziny rozpoczęcia i zakończenia pracy w tygodniu roboczym, a także określając przedział czasu, w jakim pracownik ma wykonać swoje zadania. Drugi wariant dotyczy uelastycznienia organizacji pracy. Pracodawca wyznacza liczbę godzin jaką pracownik ma przepracować danego dnia oraz przedziału czasu, w którym pracownik ma obowiązek stawić się w pracy. Są to tzw. „godzinowe widełki”[4] w których pracodawca zobowiązuje pracownika do pojawienia się w zakładzie pracy[5]. Drugi sposób jest o wiele częściej spotykany i cieszy się większą popularnością wśród pracowników.
- Równoważny czas pracy
W zależności od specyfiki pracy czy szczególnych potrzeb pracodawcy możliwe jest ustanowienie czasu pracy dłuższego niż 8 godzin na dobę. Zaimplementować to można wprowadzając tzw. równoważny czas pracy. Równoważny, ponieważ pracodawca musi niejako zrekompensować wydłużoną „dniówkę”, krótszą zmianą w innym dniu, bądź zapewnieniem dodatkowego dnia urlopu w danym tygodniu[6]. Taki system godzin pracy może okazać się korzystny przy podziale obowiązków rodziców, szczególnie jeśli chodzi o odbieranie dzieci z placówek wychowawczych, tj. żłobków, przedszkoli czy szkół. Odnośnie sytuacji szkolnych, gdy co najmniej jeden z rodziców korzysta z równoważnego czasu pracy i w wybranych dniach tygodnia pracuje krócej, ułatwione będzie uczestniczenie w zajęciach pozalekcyjnych dziecka, przykładowo zawożenie dziecka na korepetycje czy zajęcia sportowe. Dla pracodawcy w branży takiej jak turystyka, hotelarstwo, handel czy rolnictwo, wprowadzenie równoważnego czasu pracy okaże się korzystne ze względu na nieregularność funkcjonowania poszczególnych sektorów[7].
- Zadaniowy czas pracy
Alternatywą do powyżej wymienionych rozwiązań jest wprowadzenie zadaniowego czasu pracy. W tej sytuacji na podstawie Art. 140 Kodeksu Pracy[8] pracodawca wyznacza pracownikowi konkretne zadania, które pracownik musi wykonać, bez konieczności ewidencjonowania czasu jaki na to przeznaczył[9]. W ten sposób pracodawca nie będzie narażony na koszty wynikłe z pracy w godzinach nadliczbowych. Wypłacenie wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych może nastąpić jedynie po ówczesnym ustaleniu między pracodawcą a pracownikiem, iż dane zadanie wymaga większej niż 8 godzin ilości czasu. Co jednak istotne, pracodawca winien zlecać zadania możliwe do wykonania w trakcie 8 godzin, czyli stosując się do ogólnie przyjętych norm[10]. Tryb pracy opierający się na wykonywaniu poleconych zleceń jest korzystny dla obu stron. Pracodawca ma pewność, iż praca zostanie wykonana, pracownik zaś, nieważne jakie zdarzenie losowe go spotka, będzie mógł w dogodnym dla niego czasie spełnić swoje obowiązki.
Elastyczne miejsce pracy
Oprócz manipulacji rozkładem godzinowym pracy, w niektórych branżach możliwa jest tak zwana praca zdalna, która jeszcze niedawno, przed wybuchem pandemii nie była czymś oczywistym. Pracownicy biurowi, nauczyciele, artyści czy prawnicy mogą pozwolić sobie na przeniesienie choć części pracy do domu, bez większego uszczerbku na jakości wykonywanych zadań. Pracodawca decydujący się na wprowadzenie pracy zdalnej szybko zauważy płynące z tego korzyści. Przede wszystkim, spadnie liczba otrzymywanych zwolnień lekarskich czy próśb o szybsze wyjście z biura, ponieważ pracownik będzie miał możliwość dokończenia rozpoczętej pracy w bardziej dogodnym dla niego czasie. Praca zdalna to idealne rozwiązanie dla rodziców. Benefity dostrzegalne będą już na etapie ciąży. Kobiety, które ze względów zdrowotnych muszą pozostawać w domu, dzięki pracy na odległość nie będą zmuszone do wczesnego jej porzucenia. Po narodzinach dziecka będą mogły wcześniej powrócić do obowiązków zawodowych, nawet jeśli w niepełnym wymiarze godzin. Również ojcowie, zamiast przechodzenia na urlop tacierzyński czy brania pojedynczych dni urlopu, będą mogli wykonywać swoje obowiązki jednocześnie zajmując się dzieckiem.
Ogólne korzyści
Elastyczny czas pracy wiążę się z korzyściami zarówno dla pracownika, jak i pracodawcy. Z jednej strony pomaga zwiększyć efektywność pracowników i ich zaangażowanie, co w bezpośredni sposób przekłada się na wynik finansowy przedsiębiorstwa. Pracownik, który może sam zdecydować, w jakich godzinach będzie pracować, najczęściej zdecyduje się na te, które umożliwią mu jak najłatwiejszą koncentrację. Co za tym idzie, będzie pracował wydajniej i w większym stopniu będzie angażował się w podjęte projekty. Takie rozwiązania mogą okazać się korzystne dla pracowników o chronotypie wieczornym, czyli tzw. „nocnych marków”. Uelastycznienie godzin pracy będzie szczególnie użyteczne u pracowników wychowujących dzieci, bowiem pozwoli na przełamanie barier aktywizacji zawodowej młodych rodziców. Sytuacje, gdy trzeba iść z dzieckiem do lekarza lub zająć się nim w domu najczęściej są nieprzewidywalne. Pracownik uzyska możliwość, aby jednego dnia wyjść wcześniej, za to innego dnia pozostać w pracy dłużej, w celu nadrobienia zaległości. Z drugiej strony pracodawca nie będzie narażony na braki w kadrach czy nagłe zwolnienia lekarskie i zachowana zostanie płynność w funkcjonowaniu firmy.[11] Pracownik zadowolony z warunków pracy, mogący z większą satysfakcją łączyć różne role społeczne charakteryzować się będzie większym zaangażowaniem w realizację celów założonych przez przedsiębiorstwo, a jego praca powinna cechować się większą efektywnością[12]. Ponadto, w wyniku wprowadzenia elastycznych godzin pracy, wizerunek firmy poprawi się – będzie postrzegana jako nowoczesna, przyjazna i prorodzinna.
Warto więc, aby przedsiębiorcy zwrócili większą uwagę na umożliwienie pracownikom korzystania z elastycznych form pracy. Z branży technologicznej warto odnotować Capgemini, które promuje się wypowiedziami pracowników:
„Jako Kierownik Projektów staram się zarządzać czasem jak najlepiej potrafię, ale czasami zdarzają się nieprzewidywalne sytuacje. Zadaniowy czas pracy oraz możliwość pracy z domu to dwie najważniejsze kwestie, które ułatwiają mi łączenie obowiązków zawodowych z macierzyństwem” – mówi Marta Remin.
Wtóruje jej Agnieszka Janas: „Moim zdaniem jest to niezwykle istotna sprawa dla młodej mamy, która, jak wszyscy wiemy, musi pogodzić kilka ról i wiele obowiązków. Dodatkowo niezwykle cenię sobie zaufanie, jakim obdarzają mnie moi przełożeni.”[13]
Podobnymi benefitami chwali się spółka z branży podatkowej PwC, wymieniając obok upominków z okazji narodzin dziecka, wspólnych Mikołajek i dodatkowych punktów w ramach platformy MultiKafeteria takie udogodnienia jak: możliwość pracy z domu, elastyczny czas pracy zależny od potrzeb biznesowych i pracowniczych, a dla kobiet w ciąży pierwszeństwo przy planowaniu urlopów[14].
„Z punktu widzenia zarządzania talentami, rozdźwięk między oczekiwanymi a otrzymywanymi benefitami czy niski udział matek, które korzystają z przysługujących im praw pokazuje, że jest w tym obszarze wciąż wiele do poprawy. Do najlepszych praktyk firm w zakresie wsparcia pracujących rodziców w pierwszych latach życia ich dziecka należą m.in. elastyczne urlopy rodzicielskie, dodatkowe dofinansowania, transparentna strategia wsparcia rodziców czy wspominane coraz częściej żłobki i przedszkola firmowe. Takie elementy świadczeń pracowniczych to na pewno ważny czynnik, brany pod uwagę przy wyborze firmy przez pracowników.” – komentuje Konstancja Zyzik, Talent Acquisition & Capabilities Development Manager w Grupie Pracuj[15].
Artur Tyński
[1] Elastyczne formy pracy jako szansa na godzenie życia zawodowego z rodzinnym http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Problemy_Profesjologii/Problemy_Profesjologii-r2010-t-n2/Problemy_Profesjologii-r2010-t-n2-s59-72/Problemy_Profesjologii-r2010-t-n2-s59-72.pdf [dostęp 06/01/2021r.]
[2] The Annual IWG Global Workspace Survey. https://www.iwgplc.com/global-workspace-survey-2019 [dostęp 05/01/2021r.]
[3] Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141 z późn. zm.
[4] Elastyczny czas pracy – poznaj jego warianty, https://www.prawo.pl/kadry/elastyczny-czas-pracy-warianty-ruchomego-czasu-pracy,264600.html, dostęp: 03.01.2021 r.
[5] Elastyczny czas pracy, na czym polega kodeksowe rozwiązanie, https://serwisy.gazetaprawna.pl/praca-i-kariera/artykuly/1481678,elastyczne-godziny-pracy-czas-pracy.html, dostęp: 03.01.2021 r.
[6] Na czym polega system równoważnego czasu pracy?, https://www.infor.pl/prawo/praca/czas-pracy/311904,Na-czym-polega-system-rownowaznego-czasu-pracy.html dostęp: 05.01.2021r.
[7]Równoważny czas pracy czy warto go wprowadzić w zakładzie pracy?, http://biznesprawnik.pl/2020/02/24/rownowazny-czas-pracy-czy-warto-go-wprowadzic-w-zakladzie-pracy/ dostęp: 05.01.2021r.
[8] Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141 z późn. zm.
[9] Zadaniowy czas pracy – czy obejmuje go obowiązek ewidencjonowania godzin pracy?, https://poradnikprzedsiebiorcy.pl/-zadaniowy-czas-pracy-czy-obejmuje-go-obowiazek-ewidencjonowania-godzin-pracy dostęp: 06.01.2021r.
[10] Zadaniowy czas pracy – definicja, https://www.infor.pl/prawo/praca/czas-pracy/325136,Zadaniowy-czas-pracy-definicja.html dostęp: 06.01.2021r.
[11] Elastyczny czas pracy. Jakie daje korzyści pracodawcy?, https://www.aplikuj.pl/porady-dla-pracodawcow/1589/elastyczny-czas-pracy-jakie-daje-korzysci-dla-pracodawcy dostęp: 05.01.2021r.
[12] Elastyczny czas pracy. Przykłady zastosowania elastycznego czasu pracy. Kiedy szef może wprowadzić elastyczny czas pracy?, https://strefabiznesu.pl/elastyczny-czas-pracy-przyklady-zastosowania-elastycznego-czasu-pracy-kiedy-szef-moze-wprowadzic-elastyczny-czas-pracy/ar/c10-14812452
Dostęp: 03.01.2021 r.
[13] Mamo, wybierz pracę w IT!, https://www.capgemini.com/pl-pl/artykuly-i-publikacje-capgemini-polska/mamo-wybierz-prace-w-it/, Dostęp: 05.01.2021 r.
[14] PwC – benefity, https://pracodawcy.pracuj.pl/pwc-service-delivery-center,11116/benefity?fbclid=IwAR0o_wRA_1JJcgEvwahCzelB3RKpOi0tipZY7wCjDsbmik6WTQrhYceL25g, Dostęp: 05.01.2021 r.
[15] Elastyczny czas pracy i dodatkowy urlop – benefity dla rodziców, https://www.infor.pl/prawo/praca/prawa-pracownika/2980620,Elastyczny-czas-pracy-i-dodatkowy-urlop-benefity-dla-rodzicow.html, Dostęp: 05.01.2021 r.
